Newton & Güney Deniz Şirketi (Yaşanmış Bir Borsa Hikayesi)

[Marshal]

Sir Isaac Newton...Fizikçi, Matematikçi, Astronom, Mucit, Filozof ve Simyacı.Yer çekimini icat eden,modern fiziğin kurucusu; bilim İnsanları içinde çok farklı bir yere sahip bir karakter.Bulduğu "Genel Çekim Yasaları" ekonomi ilmi dahil bir çok ana bilim dalını etkilemiştir.Bu başarılarından ötürü İngiltere Kraliçesi tarafından 1699'da Darphane Müdürlüğü'ne atanır. Newton, o dönemde Borsaya da ilgi duymaya başlar. Fakat, 1721 yılında başlayan Borsa çöküşünde(market crush) çok büyük paralar kaybeder ve kendisine bu sorulduğunda şu meşhur sözünü dile getirir:

“Gök cisimlerinin hareketlerini kolaylıkla hesaplayabiliyorum ama insanların (Borsanın) çılgınlıklarını asla."


O dönemlerin tarihsel gelişimine kısaca değinecek olursak...İspanya kralı II. Philip'in amiral Santa Cruz komutasında İngiltere'nin istilası için 1580'de oluşturmaya başladığı namı diğer "Yenilmez Armada" filosuyla 8 yıl sonra yani 1588'de (30.000 askeri taşıyan 130 gemilik bir filo) kendisinden hem sayıca hem de teknolojik bakımdan üstün İngiliz donanması tarafından yok edilmiştir.İngiliz donanması küçük gemilerden oluşsa da etkinlik açısından çok önemli bir avantajı vardı.İspanyolların deniz savaşı yöntemleri hala bordalayarak/yanaşarak düşman gemiye atlamak ve göğüs göğüse mücadele etmekten ibaretti.Oysa İngilizler küçük ama hızlı gemilerinin her iki yanında dizili iki sıralı toplarla salvo atışları yaparak aralarından ani manevralarla geçtikleri kalyonları biçmek gibi bir üstün savaş stratejisi kullanıyorlardı.

Özellikle İngiliz Amirali Sir Francis Drake'in kabiliyeti , İspanyol donanması amirali Santa Cruz 'un zamansız ölümü ile kral tarafından yerine seçilmiş aslında bir denizci bile olmayan Medina Dükü Sidonia'nın yanlış kararları, Atlantik fırtınaları,açlık ve hastalıkların da yenilgide büyük payı olmuş ve Yenilmez Armada en nihayetinde yenilmiştir.

Şimdi neden Newton'dan tam 2 asır önce gelişen bu tarihi olaylara değindik?Çünkü dünya hakimiyeti mefkuresi bu dönemde özellikle deniz savaşlarıyla yenilgiye uğrayan İspanya'dan galip gelen İngiltere'ye yavaş yavaş geçmeye başlamıştı.

Bu duruma ek olarak 1701-1714 yılları arasında süren İspanyol Hanedan Savaşları ve artan iç karışıklıklar sonunda İngiltere, 1713 Utrecth Anlaşmasıyla Güney Amerika’daki İspanyol sömürgeleri ile ticaret hakkını elde etmiş ve bu anlaşma döneminin "Güneşi Batmayan Ülke" olarak anılacak İngiltere’nin yükselişinin önemli bir dönüm noktası olmuştu.

GÜNEY DENİZ ŞİRKETİ (SOUTH SEA COMPANY)

İşte bu noktada tarihin akışını değiştirecek olan Güney Deniz Şirketi,yaklaşık 3 asır önce İngiliz devletinin yardımlarıyla, Güney Denizi’nde, devlet teşekkülü bir tekel yaratma niyeti güdülerek 1711 senesinde İngiltere’de kurulmuştu.Böylece bu şirket sayesinde, Güney Amerika kolonileri arasında yapılacak ticaret tekelde tutulmuş olacak ve sömürge faaliyetleri hızlı bir şekilde devam edecekti ki böyle de oldu.

Güney Amerika’da olduğu varsayılan yüksek miktardaki altın gibi değerli madenlere dair söylentiler halk arasında sıklıkla konuşuldukça(hype) pek çok insanın da şirket hisselerine olan ilgisi artmaktaydı.Üstelik bunun yanı sıra dönemin İngiliz hükümeti de halkı Güney Denizi Şirketi’nin hisselerini almaya teşvik ediyordu.

Tüm bu gelişmelerin ardından Güney Denizi Şirketi’nin hisse fiyatı 1720 senesinin Ocak ayında 128 pound’dan, aynı senenin Ağustos ayına kadar katlanarak 1000 pound’a kadar yükselmişti.Bu spekülatif yükseliş; İngiltere devleti, spekülatörler ve Güney Denizi Şirketi’nin manipülatif oyunları üçgeninde ortaya çıkmıştı.Hükümet, insanları şirketin hisselerini almaya teşvik ederken, şirket de kendi hisselerini alıp satmak gibi bir nevi pump-dump oyunları çeviriyordu.

Yeni yatırımcı ve daha fazla para kazanma dürtüsüyle yola çıkan İngiliz yatırımcı,Güney Amerika’daki yerlilere yünden elbise satarız ve onlar da bize bulyon bulyon altın verirler diye düşünüyordu.Akabinde şirketin hisseleri deli gibi satıldı.Şirketin hisseleri öyle pump yemiş ki 1720’nin Ocak ayında 128 pounda satılan şirket hisseleri haziran sonunda 1050 pounda çıkarak Bitcoin'in Ekim 2017 çıkışını aratmamıştır.

Yalnız şirketin hisselerinin gerçek değeri bu değildi ve balon yavaş yavaş patlama noktasına geliyordu.Bu durumu ilk fark edenler ise şirketin yöneticileri oluyor ve tabii ki bu tarihi fırsatı değerlendirip hisseleri açığa satmaya başlıyorlardı.

(1718-1721 yılları arasındaki Güney Deniz Şirketi hisse senetlerinin fiyat grafiği)

Keza şirketin hisseleri 31 Ağustos 1720’de 775 pound, Ekim’de 290 pound, Kasım ayında ise 150 pound’a kadar gerilemişti.Güney Denizi Balonu, ilk hisse senedi balonu olarak tarihe geçmişti.Yaşanan spekülasyon çılgınlığı sadece Güney Denizi Şirketi’ni değil, tahmin edebileceğiniz gibi şirketin yatırımcılarını da önemli ölçüde zarara uğrattı. Çok para kazanmak umuduyla borçlanarak hisse alan pek çok kişi tabiri caizse mahvoldu. Aynı zamanda İngiliz ekonomisi de büyük darbe aldı.

İşin ilginç tarafıysa şirket bu krizden sağ çıkmayı başardı ve 1850 yılına kadar varlığını sürdürmeye devam ettirmişti.
Bu farazi şişirilen balon patlamış ve İngiltere finans sistemini toptan tehdit etmişti.Hatta önlem olarak hükümet, çıkarılan yasa ile halka arzları bile yasaklamıştı.

Newton'a gelecek olursak...Dünyanın gelmiş geçmiş en zeki insanları arasında yer alan ünlü fizik bilimci,Genel Çekim Yasalarını bulan, Kalkülüs‘ü icat eden bir dahi bile kalabalık yığınların ardından gidip sürü psikolojisinin etkisinde kalarak bu şirketin önemli hissedarları arasında yer almıştı.

Özellikle balonun şişmeye başlamasından bir süre önce şirkete ilk yatırımını yapan Newton, ilk yatırımından kâr elde edince daha yüksek miktarlarda hisse almaya devam etti. Balon patlayınca da o zamanın değeriyle 20.000 pound (Bu günün parasıyla yaklaşık 3.000.000$) , yani yaklaşık olarak yatırımının neredeyse tamamını kaybetti. Newton’ın kaybının bu denli büyük olmasının sebebi de balonun patlama seviyesine yaklaştığı noktalarda alımlarını artırmasıydı.Bu büyük kayıptan sonra Newton "South Sea" sözcüklerinin yanında telaffuz edilmesini yasaklıyor.

Warren Buffet'ın hocası Benjamin Graham’ın ifade ettiği gibi: "Yatırımcının en büyük sorunu hatta en kötü düşmanı kendisidir."


Kaynaklar:

Akıllı Yatırımcı - Benjamin Graham,Epsilon Yayınları,2016

https://www.investopedia.com/features/crashes/crashes3.asp

http://www.openculture.com/2018/01/how-isaac-newton-lost-3-million-dollars-in-the-south-sea-bubble-of-1720-even-geniuses-cant-prevail-against-the-machinations-of-the-markets.html

[natureltiqqy]

o gün bugün bırsaların işleyişinde hiç bir şey değişmemiş anlaşılan. proje sahipleri tepeden satar ve yatırımcılaran coğunun elinde patlar